Reviews by literature

ZNAK I NJEGOVA DECA

Traganje za kompaktnijim i esencijalnijim odnosima između poetskog iskaza i slike (simbola) uslovljava nove kvalitativne i stvaralačke akcente pesmotvoračkog zahvata Dejana Stojanovića u odnosu na dosadašnji poetski opus. Odanost zaumnim jezičkim suštinama, "jezikoslovlju" i hermetičnosti značenja, svrstavaju Stojanovića u mali i autohtoni krug pesnika koji poslednjih nekoliko decenija predstavljaju osnovnu kreativnu i umetničku snagu srpske poezije. Pesnikova ezoterična radoznalost preispituje oblikotvorne prauzroke sveta—Znak i Zrak; prve rušitelje i graditelje, primarne metafore postojanja, koje se u međuodnosima analogije i poricanja multiplikuju do večnih istina postojanja i trajanja nasuprot prolaznosti zemaljskih dana. Simboličko i transparentno, metafizičko i magijsko formiraju koncentrične krugove značenja koji svoju jedinstvenu elementarizaciju ostvaruju u odnosu na osnovna ljudska stremljenja; ka nebeskoj i božanskoj suštini ili opijajućim ponorima bezdana apsolutnog zaborava.

-Petar V. Arbutina

PESNIK PRED OTVORENIM VRATIMA

Dejan Stojanović, u poslednje dve godine načinio je pravi podvig: objavio je šest knjiga. Osim jedne, sve knjige pesama.

Stojanović je pesnik koji traga za savršenim pesničkim oblikom jer istovremeno traga i za apsolutnim smislom čovekovog postojanja.

"Krugovanje" (1993) je naznačilo Stojanovićev pesnički put, a nove knjige—"Sunce sebe gleda", "Znak i njegova deca", "Tvoritelj", Oblik, uz treće, dopunjeno izdanje "Krugovanja", zaokruzile su njegovo dosadašnje pesničko delo. U "Razgovorima," Dejan Stojanović je sabrao intervjue koje je početkom devedesetih godina vodio sa veoma istaknutim srpskim i stranim stvaraocima, u Beogradu, Parizu i Čikagu, a objavljivao ih je tih godina (1990-1992) u magazinu "Pogledi". Nije mala stvar naći se oči u oči sa piscima kakvi su Alek Vukadinović, Momo Kapor, Nikola Milosević, Žak Klod Vilar, Sol Belou, Stiv Tešić, Branko Mikašinović, Čarls Simić i Nadja Tesić, ili sa slikarima Petrom Omčikusom, Ljubom Popovićem, Milošem Šobajićem, Savom Rakočevićem. Umeti sa njima razgovarati na visokom, dakle njihovom nivou, postavljati im odgovarajuća, za svakog od njih dobro promišljena i pronađena pitanja, koja otključavaju brave i njihovih dela i njihovih ličnosti, to je posao koji zahteva veliko i veoma rznovrsno znanje. Nije, onda, čudo što je za ovu knjigu Dejan Stojanović dobio nagradu Matice iseljenika i Udruženja književnika Srbije za intelektualni angažman.

Knjiga pesama "Krugovanje" bila je objavljena prvi put 1993. godine, a zatim je doživela još dva izdanja, 1998 i 2000. Pesnika iz Čikaga srpska javnost je doskora poznavala samo po toj knjizi. Poznavala i cenila, što se može zaključiti iz sažete ocene Aleka Vukadinovića: "Specifičan, iznenađujuće originalan, izvan tokova kolektivno negovanih senzibiliteta i pomodnih trendova. "

I poznati američki pesnik, Čarls Simić, ima laskavo misljenje o prvoj Stojanovićevoj knjizi.: "'Krugovanje' je knjiga u kojoj sam u potpunosti uživao. Obilje lepih kratkih pesničkih formi." Ne iznenađuje ovakva Simićeva ocena, jer on kao stvaralac i prevodilac Nastasijevića i Pope zna šta je lepota kratke pesničke forme. Zato je i važno to priznanje kada ono baš od njega dolazi, a pogotovo što se odnosi na nešto sto je bitna karakteristika Stojanovića kao pesnika: za njega su reči sakralni znaci, pa se on prema njima i odnosi sa krajnjim poštovanjem, odgovornošću, uzdržanošću, koja je na samoj granici straha:

Kada bismo utvrdili
Koliko je važno da se nešto kaže
Mozda nijednu reč ne bismo napisali

("Isto")

Ali strah ne sputava pesnika. Razmišljajuci o svojoj poetici , Stojanović se prisetio majstora nad majstorima, Betovena:

"Samo praznina kad gleda / Uvek isto vidi". Praznina može da vidi samo prazninu. A čovek kada gleda vidi čoveka—mada ni njega nije lako videti, pogotovo sagledati. Pesnik, međutim, gleda kroz čoveka i vidi ono što vide pravi stvaraoci, umetnici i duhovnici—tajnu. Stojanović je, pored ostalih, napisao i dve lepe pesme o tajni. Prva "Tajna" kao da je od ovoga, čovekovog i prirodnog sveta:

Bogata i daleka
Ti nemo čekas

Gde se kriješ
Daj znak
Primi u goste

Morem opasana
Nehajna—sebi dovoljna
Nećeš da otvoriš vrata

A druga tajna, u pesmi "Tajna i istina", kao da je ona koja je u vezi, pored drugih, sa jednom, najvišom istinom, istinom nad istinama, u vezi sa samim izvorom života i postojanja, sa istinom Tvoritelja:

Ima mnogo tajni
Nemoj ih sve rešavati

Ima mnogo istina
Samo ka jednoj teži

Sve istine iz jedne dolaze

U pesmi "Blago izvora", iz tog istog ciklusa "Betoven i smrt", u knjizi "Sunce sebe gleda", Stojanović se ponovo vraća sličnoj slici početka svih početaka, ishodištu svih ishodišta, izvoru svih izvora:

Ne propusti da vidiš
Kako se cveće Suncu
Galeb vodi raduje
Primi ih u sebe
Gledaj kroz mrak
Sanjaj kroz svetlost
Ka jezgru
Iz kog si na put krenuo

Pored apsolutnih, svemirskih "vrata", Stojanović ne zaboravlja ni čovekova vrata, na kojima se, ranije ili kasnije, ugleda smrt. I ta se pesma, "Betoven i smrt" odlično uklapa u ovaj ciklus u kojem se ukrštaju simboli izlazaka i ulazaka:

Smrt je na vratima
Kaže Betoven
Da li da mu verujemo

Možda se i nije šalio
Možda je stvarno video smrt
Oči im se srele

Njemu nije imao ko da kaže
Da zaključa vrata

I da mu je rekao, Betoven ih ne bi zaključao. Nije ih zaključao ni Stojanović. Srećom po sebe i poeziju koju piše drži ih i on širom otvorena.

Sreću mu se oči sa smrću, ali i sa svetlošću.

-Aleksandar Petrov
Amerikanski Srbobran, Književni dodatak, decembar 2000.

SOLARNI KRUG ISTINE

Već sa prvom zbirkom ("Krugovanje") Dejan Stojanović je kvalitativno značajno postulirao svoj poetički credo i simbolički kompleks tako da uz pomoć njega može uspešno da se prati obimno koncipirana celina, kontinuitet i preokupacije, drama pesničkog stvaranja u borbi za istinu i traženje smisaonosti kroz kreaciju u zbirci "Sunce sebe gleda." Kroz poetičku prizmu narečenih zbirki jasno se sagledava i poetsko "vjeruju" Dejana Stojanovića koje bi bilo najbliže Nastasijevićevoj misli da bi trebalo prožeti se poezijom, a ne samo dodirnuti je. Pesnik sa prvom zbirkom prihvata izazov, koji još bolje značenjski produbljuje u drugoj; odricanje od moderne koja je sama sebi svrha, opredeljujući se da pesničkim simbolima iskaže univerzalnu dramatičnost.

Pesnik, i kada je osećanje slobode u njemu jedna od osnovnih dominanti osećanja sveta, ne može se oteti utisku da je još samo jedna karika u lancu potvrđivanja i nastavljanja volje onih spodoba koje iz dubina nebića izlaze na svetlo dana, zauzimajući sebi svojstvena i primerena mesta u hipokriziji, oportunizmu i egocentričnom konformizmu naših dana. Otuda je u poeziji Dejana Stojanovića put ka suštini i istini poetički i smisleno lociran "s druge strane vida" ("Krugovanje") dok se formalno poigravanje smislom reči—koje na planu metafizičkog usložnjavanja povlači razgranato poigravanje značenjem—prepliće sa nepomućenom verom u pročišćujuću ulogu reči. Profetska uloga poezije u prizivanju i ovekovečavanju kataklizme totalitarnog sveta daruje ontološki pečat postojanja svemu; u rekombinacijama i specifičnim međuodnosima i višnjoj harmoniji između stvari iz fundusa očiglednosti. Osluškivanje pulsacija bića izjednačeno je sa osluškivanjem večnosti koja vaskrsava u poetskoj matrici saznanja o nepreglednosti i, u isto vreme, uniženosti bića u odnosu na apsolut, ciji je pečat jasno utisnut u svakodnevnu pojavnost. Samim tim kategorije vanljudskog počivaju u metaforama i slikama sveta koji se atomizira u supstancijalni praelement smisla; u prapočelo, odakle se ponovo vaspostavlja pod blagotvornim utiskom i oblikom pesme.

Poniranje u nemušte i tajinske zone bica, osetljivost i pažljivost u građenju lirskog subjekta, imaginativni spojevi prepuni duhovne osetljivosti, od velike većine pesama zbirke "Sunce sebe gleda" stvaraju univerzalne simbole poetski rafinovane imaginacije, fantazijskih obasjanja i pazljivo odabranih folklornih rudimenata pamćenja izniklih iz našeg tla. Jezički senzibil uvodi nova značenja u poznate relacije; svetlo i tama—oportuna simbolika sna, pretvaraju se u okolnosti stvaranja, tišina prerasta u dinamično stanje unutrašnje molitve, a istina, kroz potrage za njenim ontološkim parametrima—preispitivanjem nutrine, postaje samosvojno stanje izopštenih i jurodivih umova. Upravo takvo posedovanje istine, kao unutrašnjeg osećanja i kao istupa iz sebe, u poetskom ludensu Dejana Stojanovića povlači irinijske i sarkastične linije pevanja; asketskog izrugivanja svetu materije, hipokrizije i prosečnosti, suprotstavljanja istine jedinke (bića) "istini" mase (kolektivnog zla utemeljenog u ne-bicu). Pozicija čoveka samca jeste pozicija pesnika u odnosu na, do obezličenja multiplikovan, organon vaskolikog sveta.

Stišani tonovi gradacije simbola, stvaranje specifične hijerarhije, traženje sebe u drugima i drugih u sebi, elementarizuju u ovoj zbirci jedinstvo kruga kao alegorični pečat apsoluta i istraživanja beskonačnosti i konačnosti zemaljskih dana. Između reči i glasova, katalizatora duhovnog i uzvišenog, apsoluta i smisla postojanja, sugestivno i simbolički redukovanih stihova, do širokog narativnog zamaha, utkana je čitava ova zbirka. Ova poezija je sva u jeziku i sva od jezika. Put Nojeve barke jezika jeste njeno apsolutno znanje kojim plovi kroz žamor i bure nerazumevanja, neshvatanja i reči iz kojih je iscureo smisao kao pesak iz klepsidre sveta čije dane prepune iskušenja intenzivno proživljavamo.

-Petar V. Arbutina, 1999.

The Sun Watches Itself

The second collection of Dejan Stojanovic's verse, "The Sun is Watching Itself," is covered by a metaphysical and philosophical veil. Eleven segments are connected by these two abstract approaches and by such key images as a circle, suggesting infinity, and silence, reflecting space and eternity. The circle serves as a powerful symbol and a device of the perpetual in this poetry: "the end without endlessness is only a new beginning," claims the poet. Thus, one of the poems bears the title "God and Circle," symbolizing the perennial search for an exit and the eventual finding of one, which only leads into another circle and to continuous evolution. This prompts Stojanovic to pose the question "Is God himself a Circle?"--implying that God is endless and ever present.

Although concise, the poems convey in a powerful and specific manner messages from the triad circle-God-eternity, connected by man's destiny and the poet's concept of human life and origins, and of the universe itself. In other words, microcosmic observations lead to macrocosmic revelations and didactic conclusions. The poems seem to teach us what is obvious in the context of common sense, often surprisingly remote to the modern man.

In terms of style and format, the author has a coextensional approach; he uses relatively simple expressions and words in an interplay of brilliant meanings that bring about highly complex but easily readable structures. If elegance is represented by simplicity, then these are some of the most elegant verses imaginable; unadorned verses that are a source of beauty and wisdom.

Stojanovic's perceptions of light and darkness, of fantasy and reality, of truth and falsehood present us with a circular format of infinity and resurrection.

The format has its logical beginning and end. "The Sun is Watching Itself" begins with poems dedicated to God and the universe, then descends from the metaphysical to the philosophical, focusing on more ordinary such us the symbolic meaning of a stone, a game, a place, silence, hopelessness, and the question "Is it possible to write a poem?" Stojanovic's collection might well serve as an affirmative answer to this question. The poet has taken us on a long journey from God and universe to our everyday world. We all seem to be a part of a circle, says the author, searching for the eternal in the universe, only to realize the finality of life on earth. The poet's message is doubly effective for its extraordinary, soul-searching content and its reflective, powerful language.

-Branko Mikasinovich, Washington, D.C.
WLT World Literature Today, A Literary Quarterly of the University of Oklahoma, Norman, Oklahoma
Volume 74, Number 2, Page 442, Spring 2000

KRUGOVANJE

Pesme Dejana Stojanovića jesu tanane i spiritualne tangente kruga koji obuhvata pojavnost skrivenu iza opni neposrednog imenovanja sveta i stvari u poetskoj transpoziciji. On traga po rubovima jezika markirajući svojim pesmama granične linije između sadržaja i njegove metafizičke predstave, čiste misli o svetu i njene esencije. Strast i potpuna i neusiljena odanost poeziji i snazi reči, poetski i značenjski oblikuje njegov nadasve originalan pesnički iskaz.

-Petar V. Arbutina, 2000.

Specifičan, iznenađujuće originalan, izvan tokova kolektivno negovanih senzibiliteta i pomodnih trendova, Stojanović je izrazit primer stvaralačkog individualizma u generaciji koja je taj individualizam najmanje negovala. Zato je njegova knjiga "Krugovanje" ne samo primer izrazitog pesničkog dometa, koji predstavlja snažan prilog i podsticaj izuzetno značajnom toku našeg pesništva, nego i objava jednog moralnog i duhovnog projekta. Projekta koji pripada tradiciji srpske duhovnosti u najboljem i najizvornijem smislu te reči.

-Alek Vukadinović

PESNIČKI KRUGOVI DEJANA STOJANOVIĆA

U razuđenoj slici naše savremene poezije pažljiviji čitalac može prepoznati jedan njen tok koji baštini neka izrazito refleksivna iskustva pesničke tradicije, korespondira sa našim srednjovekovljem, otvara se za njegova vizantijska sazvučja, i u kontekstu savremenog pesništva najviše se približava modernom klasicizmu. U prvom talasu našeg posleratnog pesništva taj tok je bio u samom temelju obnove, da bi danas bio gotovo potisnut.

Izgleda da se upravo danas, u atmosferi gotovo pune zasićenosti praksom smenjivanja pesničkih trendova, srpsko pesništvo opet vraća svojim temeljnim tokovima. Ova slika laganog preokreta, jedne dugo očekivane preorijentacije na našoj pesničkoj sceni, po svemu sudeći već se događa i već se oseća u aktuelnoj knjizevnoj atmosferi. Iščitavanje pesničkog rukopisa Dejana Stojanovića, Krugovanje, izaziva asocijacije jednog ovakvog talasa koji nije vise u ilegali, nego se pretvara u aktuelan pesnički fenomen. Dejan Stojanović očigledno ne trpi uticaj nijedne škole savremenog pevanja, nije se poveo ni za jednim pomodnim pesničkim trendom, niti je upao u makaze nekog senzibiliteta, kao "pratilac". Reč je o pesniku iskazne i misaone zrelosti, izrazito refleksivnom, neretko diskurzivnom, sa stihom koji vec u prvom sloju oživljava atmosferu klasične starine. Lako je uočljivo šta Stojanovića posebno obeležava u kontekstu savremenih pesničkih strujanja. U tkanju pesme i građenju stiha pesnik se vratio antičkoj formi iskaza, teškom i sporom hodu iskazne građe, tonu dostojanstvenom i gotovo svečanom, i onoj vrsti mudrovanja u stihu koje se negovalo u antička vremena. Taj antički ton, sasvim u sazvučju i atmosferi klasične starine, a koji u savremenom kontekstu odjekuje sasvim moderno, izbija iz gotovo svake Stojanovićeve pesme i daje ton celoj knjizi.

Daleko od eksperimenata, od iskušenja hazarda i pesničkog pustolovlja, Stojanovićeve pesme odisu dostojanstvom antičkih formi. Slično postupku slikara, Stojanović svoje guste iskaze, najčesce mediteranski kolorisane, kondenzuje u kratke, harmonicne celine, iznenađujuće uspešnosti. Njegove pesme su, po pravilu, kondenzovane forme, satkane od sažetih iskaza. U drugom delu knjige pesnicka paleta kao da se zamračuje, pojavljuju se elementi fantastičnog i halucinantnog, pa i apokaliptički tonovi. Međutim, načelo kondenzacije i konzistentnost forme kod Stojanovića nikada ne dolaze u pitanje. Apokaliptičke scene i slike zla prikazuju se u krupnim blokovima, koji deluju poput krupnih poteza kakvog arhitekte ili skulptora. Takve su pesme "Vizija", "Šahovska tabla", "Dolazak mraka", "Gutačica", koje sve odreda deluju kao kompozicije. Stiče se utisak da je Dejan Stojanović pojedine pesme pisao uz likovne kompozicije: do te mere su u njima vizuelno-imaginativni efekti impresivni.

Pravo je čudo da Dejan Stojanović nije do sada uspeo da svoje pesništvo uspešnije eksponira na javnoj sceni savremene srpske poezije. Specifičan, iznenađujuće originalan, izvan tokova kolektivno negovanih senzibiliteta i pomodnih trendova, Stojanović je izrazit primer stvaralačkog individualizma u generaciji koja je taj individualizam najmanje negovala. Zato je njegova knjiga Krugovanje ne samo primer izrazitog pesničkog dometa, koji predstavlja snažan prilog i podsticaj izuzetno značajnom toku našeg pesništva, nego i objava jednog moralnog i duhovnog projekta. Projekta koji pripada tradiciji srpske duhovnosti u najboljem i najizvornijem smislu te reči.

-Alek Vukadinović, 1986.

KRUGOVANJE

Pesme Dejana Stojanovića jesu tanane i spiritualne tangente kruga koji obuhvata pojavnost skrivenu iza opni neposrednog imenovanja sveta i stvari u poetskoj transpoziciji. On traga po rubovima jezika markirajući svojim pesmama granične linije između sadržaja i njegove metafizičke predstave, čiste misli o svetu i njene esencije. Strast i potpuna i neusiljena odanost poeziji i snazi reči, poetski i značenjski oblikuje njegov nadasve originalan pesnički iskaz.

-Petar V. Arbutina, 2000.

Table of Contents

KRUGOVANJE

Ako jesam 7
Daleki sluh 8
I beskraj sta ti znaci 9
Reminiscencija 10
Stapanje 11
Rastrojstvo 12
Otkrovenje 13
Milenarija 14
Mislilac 15
S druge strane vida 16

SVICI

Svetlost naroda 19
Svetionik 20
Eteroplan 21
Crna Gora 22
Zastitna rec 23
Divovi 24
Hegemonikon 25

MANTIKORA

Razgovori atoma 29
Kresivo 30
Staze 31
Muzika izvora 32
Klijanje 33
Majusni svet 34
Sta si 35
Budjenje cveta 36
Krug 37

CUVAR BEZ KLJUCEVA

Hodu u susret 41
Uspon varvarina 42
Jan Palah 45
Plavo 46
Covek i planina 47
Plava planina 48
U tisini veka 49
Ptice zovu 50
Trazenje iskre 51
Isti prah 52
Enformel 53
Novi vandali 54

MRAK CEKA

Sukob 57
Kameno drvece 58
Sevanje ponora 59
Paklena zver 60
Pozivotinjenje 61
Predeo mira 62
Vizija 63
Sahovska tabla 64
Dolazak mraka 65
Gutacica 66
Melodija najstarijeg zavicaja 67
Rec samo 68
Pesnicki krugovi Dejana Stojanovica (Alek Vukadinovic) 69
Beleska o autoru 71